خاک رس از ابتدای خلقت زمین وجود داشت و بشر از همان دوران برای ساخت ظروف از گل رس استفاده می‌کرد. بعد از مدت ها با ترکیب خاک و آتش؛ ظروف سفالی خلق شدند که از مقاومت بیشتری برخوردار بودند. ظروف سفالی تنها یادگاریِ ما از برخی دوره های تاریخی هستند.
ذوق هنریِ آدمیزاد، باعثِ به وجود آمدنِ انواع محصولات تزیینی و مصرفی سفالی شد. همچنین به مرور تکنیک های سفالگری و ساخت سرامیک پیشرفتِ چشم گیری داشتند. ساخت بدنه با تکنیک‌های پینچ ، کویل و اسلب به ترتیب بین مردم رواج پیدا کردند و ساخت محصولات سفالی با چرخ نقطه عطفی در این هنر بود. با صنعتی شدنِ این عرصه، محصولات سفالی و سرامیکی از دنیای هنری فاصله گرفتند، در حالی که محصولاتِ هنری همچنان طرفداران خاص خودشان را دارند.
شمایی که در حال خواندن این مطلب هستید حتما برای محصولات هنری ارزش قائلید؛ در ادامه‌ی این دوره آموزشی رایگان رزا گالری با انواع تکنیک های نامبرده آشنا خواهیم شد.
خاک رس و انواع آن
خاک رس از ترکیب اکسید آلومین و سیلیس تشکیل می‌شود و ممکن است ناخالصی هایی نیز داشته باشد. سنگ های آذرین پس از فرسایش به خاک رس تبدیل می‌شوند و این خاک برای سفالگری بسیار مناسب است.
خاک رس معمولا بر اساس درجه خلوص طبقه بندی می‌شود.
خاک چینی ( کائولین ): کائولین درجه خلوص بسیار بالایی دارد و به همین دلیل نقطه ذوب آن حدود 1800 درجه است. خاک چینی بعد از پخت سفید می‌شود از آن برای تولید محصولات سرامیکی صنعتی استفاده می‌گردد.
خاک استون ور: این نوع خاک ناخالصی هایی مانند فلدسپار، کلسیم و آهن دارد و از همین رو رنگِ آن متمایل به کرم و قهوه‌ای است. خاک استون ور فرم پذیری بیشتری دارد و در دمای حدود 1200 درجه سانتی‌گراد پخت می‌شود.
بال کلی: خاک بال کلی از ذرات ریزی تشکیل شده است و بعد از پخت تا حدی منقبض می‌شود. از ترکیب این خاک با خاک های دانه درشت، گلی مناسب برای سفالگری به وجود می‌آید که سفید رنگ است. در انتخاب گل مناسب، میزان فرم پذیریِ گل، حائز اهمیت است، این نوع گل از فرم پذیری مناسبی برخوردار است.
خاک سفالگری: رنگ این خاک بعد از پخت، به قرمز و مشکی میل می‌کند و نهایت دمای پخت آن 1050 درجه است. از این نوع خاک بیشتر برای مجسمه سازی استفاده می‌گردد.
برای ساخت بدنه های سرامیکی از خاک ها و ترکیب های متفاوتی، بسته به نیازتان استفاده کنید. فروشگاه های مربوطه؛ گل سرامیکی آماده با ترکیبات مناسب را به شما عرضه می‌کنند.
آزمایش جذب آب
بالاتر خواندیم که گل های سرامیکی از دانه های ریز و درشت ترکیب می‌گردد، و همین موضوع موجب می‌شود بعد از پخت، بدنه های سرامیکی کاملا صاف و یکدست نباشند. تخلخل در بدنه های سرامیکی تا حدی اجتناب ناپذیر است، اما میزان آن باید اندازه گیری شود تا جذب آب سفال بیش از حد نباشد.
آزمایشات مختلفی برای بررسی میزان کیفیت سفال قابل انجام است و مهم ترینِ آن آزمایش جذب آب است.
برای انجام این آزمایش؛
- وزنِ بدنه را بعد از پخت اندازه گیری و یادداشت کنید.
- بدنه سفالی را به مدت 24 ساعت در آب نگهداری کنید، سپس وزنِ بدنه‌ی مرطوب را مجدد اندازه گیری کنید.
- اختلافِ وزنِ اولیه و وزنِ ثانویه را محاسبه کنید.
- مقدارِ به دست آمده (اختلاف وزن) را بر وزنِ اولیه تقسیم کنید.
- حاصل را در عدد 100 ضرب کنید تا میزان جذب آب به دست آید.
میزان جذبِ آب برای سفالی مرغوب حداکثر 20 درصد است. اگر این مقدار بیشتر بود؛ باید قبل از ساخت بدنه، گل را بیشتر ورز دهیم. همچنین در تهیه گل مرغوب دقت داشته باشیم، و برای دمای بهینه پختِ بدنه، با سازده‌ی گل مشورت کنیم.
نکته: برای جداسازی گل باید از سیم برش استفاده کنید. اگر می‌خواهید محصولات یکسانی بسازید؛ بهتر است وزنِ مشخصی برای آن محصول تعریف کنید و وزن هر تکه گل را ابتدا اندازه گیری کنید. در ورز دادنِ گل صبور باشید، تا محصول نهایی مرغوب باشد.
گل سرامیک ماده ای چسبنده است و برای ورز دادن باید از سطوح مناسب ، صاف و غیرچسبنده استفاده کرد، مانند؛
- تخته نئوپان: تخته های نئوپان بهترین و ارزان ترین روش هستند. نئوپان فراورده ای چوبی است که از خرده چوب تشکیل شده. در انتخابِ تخته نئوپان دقت کنید تا تخلخل کمتری داشته باشد. تخته شاسی نوعی نئوپان است که سطح صاف و بدون تخلخلی دارد.
- تخته براندو: این تخته با سطحی غیر چسبنده پوشانده شده، که برای آماده سازی و ورز دادن گل مناسب است.
- چسب براندو: چسب براندو نوار باریکی از جنس براندو است. با استفاده از این چسب نواری، تمامی سطوح مورد نظر شما، برای ورز دادنِ گل بهینه می‌شود.
در جلسه اول آموزش رزا گالری با انواع خاک رس آشنا شدیم، و یاد گرفتیم گل مناسبی انتخاب کنیم و با انجام آزمایشات از مرغوب بودنِ آن مطمئن شویم. این مباحث را تا انتها دنبال کنید، و در قسمت دیدگاه؛ نظرات، پیشنهادات و سوالاتِ خود را مطرح کنید، تا با هم بیشتر گفتگو کنیم.